İHTİYAÇ ANALİZİ
İhtiyaç saptama program geliştirme çalışmasının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Programın hazırlanması için bir program ihtiyacının ortaya çıkması ve bu ihtiyacın en iyi şekilde karşılanması için de gerçek ihtiyacın ne olduğunun saptanması gerekli.
İhtiyaç saptama araştırmasında şu sorulara cevap aranmalıdır (Demirel, 2006):
1. Toplumun beklenti ve ihtiyaçları nelerdir?
2. Bireyin ihtiyaçları nelerdir?
3. Konu alanı ile ilgili ihtiyaçlar nelerdir?
İhtiyaç Analizi Yaklaşımları
Analitik Yaklaşım
Bu yaklaşımda ulusal ve uluslar arası koşullara dayalı değişimlere ait yönelimlerin dikkatli bir incelemesi esasına dayanır. Bu yaklaşım, gelecekte ortaya çıkması olası durumlardan yola çıkarak ihtiyacın belirlenmesi sürecidir. Bir durumla ilgili bugünkü mevcut duruma ait bilgilerden yararlanılır ve geleceğe yönelik varsayımların/ durumların ortaya konulması istenir. Belirli olanlardan yada eğitim yaşantılarından yoksunluk hallerinde ortaya konması ile ihtiyacın belirlenmesi sürecidir. Bu yaklaşımda eleştirel düşünceden yola çıkılarak çözüm aranır(Demirel,2005:79).
Betimsel Yaklaşım
Bu yaklaşımda belirli olgu yada eğitim yaşantılarından ortaya çıkan durumla ilgilenir. Bir nesnenin yokluğu, eksikliği ile ortaya çıkan zararla o nesnenin varlığının ortaya koyacağı, sağlayacağı yarardan hareketle ihtiyaç belirlenmesi sürecidir. Bir durumun, nesnenin yokluğunun neden olduğu zararla, varlığının sağladığı yarar ortaya konur. Mantık alanlarında ve araştırmalarda iki olasılığın varsayımından hareket edilir ve ihtiyaç belirlenir(Doğan,2009:28).
Farklar Yaklaşımı
Bu yaklaşım gözlenenle beklenen başarı düzeyleri arasındaki farkı ortaya çıkarır. Bu yaklaşıma göre ihtiyaç, beklenilen beceri düzeyi ile var olan/gerçek beceriler arsındaki farkla ortaya çıkar. Bu farkın boyutu mevcut bir problemin varlığını ya da yokluğunu da ortaya koymaya yarar(Doğan,2009). Farkın boyutu, şiddeti ve miktarı ihtiyacın ne kadar olduğunu ve ne kadar tanımlanması gerektiğini gösterir. Yani, fark ne kadar çoksa, ihtiyaç o kadar fazla ve şiddetli demektir. Beklenen, normlar ve standartlardır. Normlar ve standartlardan yararlanarak ihtiyaçtan doğan problemin ortadan kaldırılması yolları aranır. Okul ortamı ve eğitim birimleri genellikle bu yöntemle ihtiyaç değerlendirmesi yoluna gider(Demirel,2005: 78).
İhtiyaç Analizinde Kullanılacak Teknikler
İhtiyaç değerlendirmesi yapmak için çok değişik yöntem ve teknikler vardır. Bu tekniklerin her birinin diğerinden üstün ya da zayıf yönleri vardır. Değerlendirme yaparken bir ya da birden fazla teknikten aynı anda yararlanmak söz konusu olabilir ( Demirel, 2006).
Gözlem: Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında gözlem genel olarak bireylerin değişik ortamlarda çeşitli davranışları hakkında onları gözetleme yolu ile bilgi toplama tekniğidir(Kepçeoğlu,2004).
Gözlem, bir nesnenin, bir olayın, bireyin veya grubun gerçek durumunu ve niteliklerini öğrenmek amacıyla dikkatli ve planlı olarak incelenmesi demektir. Bu teknikle öğrencinin beden ve ruh yapısı ile ilgili çeşitli incelemelere girişerek kayıtlar tutulur(Karagözoğlu,2004:205).
Gözlem, gelişigüzel ve sistemli olmak üzere iki şekilde yapılabilmektedir. Gelişigüzel gözlemde birey doğal koşulları içerisinde amaçsız, sistemsiz ve kendiliğinden gözlemlenir. Gözlemci, rastlantısal olarak gözlemlediği durumlarla birey hakkında bilgi edinir. Bu gözlem türü genellikle subjektif veriler verir. Sistemli gözlemde ise bireyin belli davranışları belli metotlarla doğal koşulları içersinde gözlenir. Bireyin hangi davranışının ne biçimde gözleneceği önceden belirlenir. Sistemli gözlemle elde edilen bilgiler daha objektiftir.
Görüşme: Görüşme (mülakat) bireyle karşı karşıya gelerek en etkili bilgi toplama yollarından biridir. Herhangi bir konuda deneyimli, ilgili bilgili ve yetkiliden diyaloğa dayalı olarak bilgi, görüş ve öneri almak amacıyla yüz yüze yapılan bir tekniktir.
Görüşme herhangi bir konuda derinlemesine ve genişlemesine bilgi edinebileceğimiz bir yöntemdir. Bu nedenle de rehberlik programlarında kullanılan ihtiyaç analizi tekniklerindendir.
İki tür görüşme tekniği vardır. Biricisi yapılandırılmış görüşmedir. Yapılandırılmış görüşmede, görüşülen kişiden genişlemesine yatay bilgi elde edilir. Soru sayısı fazladır. Sorulan sorular kapalı ve kısa, tek cevaplı sorulardır. Çok çeşitli bilgi edinmemizi sağlar ancak bilgiler detaylı değildir. Yapılandırılmamış görüşmede ise derinlemesine bilgi edinmek mümkündür. Soru sayısı azdır. Sorular, paralel sorularla desteklenir. Paralel soru; öğrenme süreçlerinde kullandığımız, herhangi bir konuda derinlemesine cevap alabilmek için sorulan sorulardır. Yapılandırılmamış görüşmede genellikle soru hazırlanmaz, karşımızdaki kişinin söylevlerine göre sorular belirir.
Anket: Belirli bir konuda, birçok kimsenin bireysel olarak görüşlerini, tutum ve duygularını belirleme amacıyla düzenlenmiş bir soru grubudur.
Anket bilgi toplama aracıdır. Anket okullarda öğrencilerin ev ve aile yaşamları, sağlık durumları, eğitsel ve mesleki planları, okul içi ve okul dışı etkinlikleri, çalışma alışkanlıkları, kendini ifade etme biçimleri gibi çok çeşitli özellikleri hakkında kendilerinden, velilerinden ya da diğer ilgililerden bilgi toplamada yaygın olarak kullanılmaktadır(Kepçeoğlu,2004:157).
Anketin en önemli avantajlarından birisi kısa sürede çık sayıda insandan bilgi toplamaya uygun olmasıdır.
Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde anket tekniği ile toplanılan bilgilerin değerlendirilmesi ve yorumlanmasında birey hakkında başka yollardan toplanan bilgilerin de el altında bulundurulması; alınacak psikolojik yardım önlemlerinin buna göre dikkatle programlanması gerekmektedir.
Anekdot (Vaka Kaydı): Gözlem sonuçlarının kayıt edilmesi amacıyla geliştirilmiş özel bir formdur.
Anekdotlar bireylerin gerçek davranışlarını ortaya koyması, objektifliği, sürekli olarak kullanılabilmesi ve kolayca biriktirilebilmesi bakımlarından değerli dokümanlardır.
Vaka kaydı, belli bir ortamda gözlenen birey davranışlarının objektif bir betimlemesi olup hem yapısı, hem de amacı bakımından diğer bireyi tanıma tekniklerinden ayrılmaktadır. Vaka kaydı, bireyin manidar bir davranışının ayrıntılı bir tablosu, gözlemcinin bir anlık bir olayı fotoğrafla yakalamasıdır. Doğal koşullarda ortaya çıkan gerçek davranışı yansıttığı için, danışmanlara, diğer yöntemlerle elde ettikleri anlamlı bir bütün bilgileri anlamlı bir bütün halinde birleştirme olanağı verir. Anekdot, bireyin çok özel bir yanı ile ilgili gözlemlerinin kaydı olarak birey hakkında sınırlı bir bilgi sağlasa da , bu davranış betimlemeleri bireyin zihinsel gücü, eğitime karşı tutumu, başarı güdüsü, kendini ifade etme düzeyi hakkında özgü, somut ve anlamlı ipuçları verebilir.
Cümle Tamamlama Testi: Yansıtma tekniklerinden olan bu test, geniş kullanım alanına sahiptir. Bu testle okul ve iş yeri gibi ortamlarda sıklıkla rastlanan sorunlar tespit edilebilmektedir.
Bu test, bireyin kişisel dünyasına ilişkin sorunlarını ortaya çıkarmaktadır.
Birey tanıma tekniklerinden biri olan cümle tamamlama testi, projektif testler arasında yer alır. Bireyin paylaşamadığı duygu ve düşüncelerini anlamaya yönelik bir testtir. Birey bu testte eksik cümleleri tamamlayış biçimiyle, ilgilerini, tutumlarını, arzularını, beklentilerini, sıkıntılarını ve bunun gibi duygu ve düşüncelerini yansıtır. Bireyin iç dünyasına ait bilgiler edinmek istendiği zaman kullanılır( Kutlu, Yavuz, Akagündüz,2004:16).
Bireyin özlemlerine, çelişkilerine, bilinçaltına, doyurulmamış arzularına ait ipuçları yakalamada kullanılan bir tekniktir. Birey için başı veya sonu verilmiş yarım cümleleri içeren bir yarım cümleler listesi hazırlanır.
Keşke kardeşim…….…………………..
Annem bana……………….……………..
Bir hata yapınca…….………………….
Öfkelendiğimde ……………………….
……………….olduğunda öfkelenirim.
…….……………………….isteksizim.
………..…………………nefret ederim.
gibi yarım ibareleri bireyin anlamlı bir cümle haline koyması istenir. Bu liste, bireyin ev, aile, arkadaş, kişiler arası ilişkiler ve kendisi ile ilişkilerini sistemli olarak kapsayacak şekilde düzenlenir. Bu teknik, bireylerin duygu ve tavırlarını tanımada değerli ipuçları verir.
Cümle tamamlama testi, program geliştirmede ihtiyacın belirlenmesi için kullanılan tekniklerden birisidir.
Dr. Seval KÜÇÜKTEPE EMİNOĞLU
&
Ayşe DOĞAN
KAYNAKÇA
Güzel yazılarınız var. Ellerinizesağlık.