REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANIN TEMEL İLKELERİ
Rehberlik anlayışı, rehberlikle ilgili temel ilkeleri ve kavramları anlama olarak açıklanabilir. Rehberlik çalışmaları ile yakından ilgili olan tüm yönetici, uzman ve öğretim personelinin yeterli ve ortak bir rehberlik anlayışına sahip bulunmaları, rehberlik ve psikolojik danışma uygulamalarındaki başarıyı artıran önemli bir etmen olarak bilinmektedir.
Son yıllarda, rehberlik ve psikolojik danışma uygulamalarında bir yaklaşım biçimi olarak, rehberliğin bir “takım” çalışması modeli içinde, okuldaki tüm eğitim ilgililerinin yürüttükleri bir hizmet olarak anlaşılmasına önem verilmektedir. Bugün okullarda, uzman personelin yanı sıra yöneticiler, sınıf şube rehber öğretmenleri ve öğretmenler de meslek personeli içinde düşünülmekte; “okul rehberlik takımı”nın birer üyesi olarak kabul edilmektedirler. Bu nedenle, rehberlikle ilgili tüm personelin rehberlik takımı içinde kendilerine düşen görevleri yerine getirirken, önce ilke ve kavramlarla ilgili ortak ve yeterli rehberlik anlayışına sahip olmaları, sonra da uygulamalarda deneyim kazanmaları gerekli görülmektedir. M. Kepçeoğlu tarafından, orta dereceli okullardaki rehberlik anlayışını konu alan bir araştırmada, orta dereceli okullarda görevli müdür, rehberlik uzmanı, şube rehber öğretmenleri ve öğretmenlerin sahip oldukları rehberlik anlayışları incelenmiş ve yetkili uzmanlarca konulan ölçütler bakımından, bu personelin rehberlik anlayışlarının genellikle yetersiz olduğu ve personel arasında önemli rehberlik anlayışı farklarının bulunduğu görülmüştür.
M. Kepçeoğlu tarafından 1975 yılında, rehberlik anlayışını oluşturan ilkeler üzerine yapılan bir çalışma sonucunda, ülkemizdeki yetkili rehberlik uzmanlarının kanısına dayanılarak sekiz ilke üzerinde genel bir anlaşma bulunduğu ortaya çıkmıştır. Rehberlik anlayışını oluşturan bu sekiz ilke şunlardır :
1. Rehberliğin temelinde insan hak ve sorumlulukları ile yakından ilgili demokratik ve insancıl bir anlayış vardır.
2. Rehberlik uygulamalarında öğrenci ile yakından ilgili olan herkesin anlayış ve işbirliği içinde çalışması gerekir.
3. Rehberlik anlayışı, her türlü çalışması ile öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemini öngörür.
4. Rehberlik yardımının esası, öğrencilerin kendi kişiliklerini daha iyi anlamalarını, problemlerine çözüm yolları bulmada onların kendi kendilerine yeter duruma gelmelerini sağlamaktır.
5. Rehberlik bedensel, zihinsel, toplumsal ve duygusal olan bütün kapasitelerini kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en uygun bir düzeyde geliştirmesi için öğrencilere yardım etmelidir.
6. Öğrencilere rehberlik yardımı verirken, onları türlü yönleri ile tanımak gerekir.,
7. Rehberlik uygulamaları, her okulun amaç ve ihtiyaçlarına uygun olan alanlarda yoğunlaştırılmalıdır.
8. Rehberlik hizmetleri plânlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde ve profesyonel bir düzeyde sunulmalıdır.
Öğretmenin sahip olduğu rehberlik anlayışının yeterli bir düzeye çıkması doğrudan doğruya, rehberliğin ilkelerini ve bu ilkelerle ilgili kavramları anlamaya bağlıdır. Rehberlik anlayışının birer ölçütü gibi kullanılabilecek bu kavramlardan bazılarının ilkelerle birlikte verilmesi, ilkelerin öğretmenlerce kavranması bakımından yararlı olacaktır.
I. İLKE : Rehberliğin temelinde insan hak ve sorumlulukları ile yakından ilgili demokratik ve insancıl bir anlayış vardır.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Özerklik, insan gelişimine ve mutluluğuna en uygun düşen bir yaşama ilkesidir.
2. Toplumsal durumu ile ruhsal uyumu ne olursa olsun, her birey değerlidir.
3. Rehberlik, demokratik toplumun değerlerinden ve bireylerin gereksinimlerinden doğmaktadır.
4. Kendi kendini yönetme hak ve sorumluluğu, bireylere bırakılmalıdır.
5. Herkes, kendisi için seçimler yapma ve kararlar alma hakkına sahip olmalıdır.
6. Karşılıklı anlayış ve saygı her zaman geçerlidir.
7. Rehberlik anlayışı, otoriter (yetkeci-baskıcı) tutum ile bağdaşmaz.
8. Bireyler hakkında elde edilen kişisel ve özel bilgilerin gerektiğinde başkalarına verilmesi için onlardan izin alınması gerekir.
9. Rehberlik, kişisel tecrübelerin aktarılması biçiminde verilen bir tavsiye değildir.
10. Rehberlikte, gerek yardım edenin, gerekse yardım edilen bireyin gönüllülüğü esastır.
11. Öğrenciler hakkında elde edilen ve gizli sayılabilecek özel bilgilerin öğrenci toplu dosyalarına yazılması uygun değildir.
12. Rehberlik yardımında, doğrudan doğruya başkaları adına seçimler yapılamaz.
II. İLKE : Rehberlik uygulamalarında öğrenci ile yakından ilgili olan herkesin anlayış ve işbirliği içinde çalışması gerekir.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Rehberlik okulun tüm eğitim programının ayrılmaz ve tamamlayıcı bir yanını oluşturur.
2. Rehberlik çalışmaları iyi bir lidere gereksinme gösterir.
3. Rehberlik çalışmalarında okulun tüm yönetici, uzman ve öğretim personelinin yüklenecekleri görev ve sorumluluklar vardır.
4. Öğrenci başarısızlığının nedenleri, okulda görevli tüm personeli ilgilendirmelidir.
5. Veliler, ana ve babalar, çocukları hakkında her zaman okuldan yeterli bilgileri alabilmelidir.
6. Rehberlik görevini yerine getirirken okul yöneticileri, uzmanlar ve öğretmenler, kendi yetki sınırlarının bilincinde olmalıdırlar.
7. Yeteri kadar uzmanı bulunan okullarda bile yöneticiler ve öğretmenler, rehberlik personeli sayılırlar.
8. Rehberlik çalışmalarında, öğrencilere ve öğrenci ile ilgili olan okul dışındaki bazı kişilere de görev ve sorumluluklar verilmesi, rehberlik anlayışına aykırı düşmez.
III.İLKE : Rehberlik anlayışı, her türlü çalışması ile öğrenciyi merkez alan bir eğitim sistemi öngörür.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Rehberlik anlayışında hız alan bir eğitimde, okul programlarının öğrencilerin ilgi, yetenek ve gereksinmelerine en uygun bir biçimde düzenlenmesi gerekir.
2. Okulda, öğrencilerin kendilerini ilgilendiren konularda görüşlerini belirtmelerine izin verilmelidir.
3. Her öğrencinin rehberliğe gereksinmesi olabilir.
4. Okullardaki disiplin olaylarının önemli bir kısmı, öğrencilerin hangi davranışlarının suç sayıldığını bilmemelerinden ileri gelmektedir.
5. Her öğrencinin, bir rehber öğretmenin rehberliğinde çalışmalarını sürdürmesi, rehberlik anlayışının bir gereğidir.
6. Öğrenciyi etkileme gücünde olan her şey. onun davranışlarını da etkiler.
7. Okul programlarında seçmeli derslere de yer verilmesi, öğrencilerin bazı temel alanlarda bilgisiz kalma tehlikesini yaratmaz.
8. Öğrencilerin türlü problemleri, onların başarılarını geniş ölçüde etkiler.
9. Okulda ve yakın çevrede, mevcut olanakları ve bu olanakları kullanma yollarını bilen öğrenciler, daha başarılı olurlar.
10. Gerektiğinde öğrenci ile karşı karşıya gelerek uyumsuzluk yaratan problemlerin ele alınması ilişkileri ve otoriteyi zedelemez.
IV. İLKE : Rehberlik yardımının temeli, öğrencilerin kendi kişiliklerini daha iyi anlamalarını, problemlerine çözüm yolları bulmada onların kendi kendilerine yeter bir duruma gelmelerini sağlamaktır.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Bütünü ile eğitim, öğrencilerin kendi kendilerini anlamalarına yardım etmelidir.
2. Aynı yaşta da olsalar, öğrencilerin karşılaştığı uyum güçlükleri birbirine benzemez.
3. Bireyin iç dünyasını en iyi bilen kişi, yine o bireyin kendisidir.
4. Bazı bireyler, yaşamları boyunca rehberlik yardımına gereksinme duyabilirler.
5. Bireyler, kendilerine yardım edildiği takdirde problemlerine çözüm yolu bulabilme gücüne sahiptirler.
6. Rehberlik yardımının, her öğrencide istenilen davranış değişikliğini oluşturması beklenemez.
7. Yeteri kadar olgun olmadıklarından, kendilerine uygun seçimi yapamayacakları düşüncesi ile, öğrencilere doğrudan doğruya en uygun seçimin hangisi olduğunu göstermek rehberlik anlayışı ile bağdaşmaz.
V. İLKE :Rehberlik, bedensel, zihinsel, toplumsal ve duygusal olan bütün kapasitelerini kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en uygun bir düzeyde geliştirmesi için öğrencilere yardım etmelidir.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Her yönü ile gelişme süreklidir.
2. Rehberlik, öğrencinin tüm yönleri ile gelişmesini esas alır.
3. Eğitim, öğrencilere kendi yeteneklerini geliştirme fırsat ve ortamını sağlamalıdır.
4. Öğrencilerden ancak kendi yetenekleri ölçüsünde başarı beklenir.
5. Her öğrencide geliştirilebilecek bir kapasite vardır.
6. Rehberlik çalışmalarının okuldaki tüm öğrencileri kapsaması gerekir.
7. Çocuklarının en uygun bir düzeyde gelişmesi için okul, ailelere yardım etmelidir.
VI. İLKE : Öğrencilere rehberlik yardımı verirken, onları türlü yönleri ile tanımak gerekir.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Öğrencilerin gelişme özellikleri birbirinden ayrıdır.
2. Öğrenciler hakkında toplanan bilgiler nesnel (objektif) ve güvenilir olmalıdır.
3. Her davranışın arkasında bir neden vardır.
4. Rehberlik yardımından yararlanabilmesi için bireyin kendini iyi tanıması gerekir.
5. Öğrencilerin üst okullara ya da çeşitli mesleklere yönelmelerine yardım ederken, onların yalnızca okul başarılarının esas alınması yeterli değildir.
6. Öğrencileri tanımada bazı bilimsel tanıma tekniklerinden yararlanılması gerekir.
7. Öğrencilerle yüz yüze gelerek onları anlamaya çalışma, uyumsuzlukların giderilmesinde etkili bir yoldur.
8. Öğrencinin temel gereksinmelerinin ailede nasıl karşılandığını bilmek, okuldaki rehberlik çalışmalarının etkililiğini artırır.
VII. İLKE : Rehberlik uygulamaları, her okulun akaç ve gereksinmelerine uygun olan alanlarda yoğunlaştırılmalıdır.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Her okulda rehberlik çalışmalarına gerek vardır.
2. Rehberlik etkinlikleri bireysel olduğu kadar grup çalışmaları biçiminde de düzenlenmelidir.
3. Her okulda öğrencilere, okulu ve olanaklarını tanıtmaya gerek vardır.
4. Rehberlik programının okuldan okula değişiklik göstermesi, rehberlik anlayışına aykırı düşmez.
5. Her okuldaki rehberlik uygulamaları, öğrenci gereksinmeleri ve problemleri üzerinde daha önceden yapılmış inceleme ve gözlem sonuçlarına göre programlanmalıdır.
VIII. İLKE : Rehberlik hizmetleri, plânlı, programlı, örgütlenmiş bir biçimde ve profesyonel bir düzeyde sunulmalıdır.
Bu ilke ile denmek istenen;
1. Okul müdürleri, okullardaki rehberlik çalışmalarının tamamı ile yakından ilgilenmek zorundadır.
2. Rehberlik, bu alanda yetişmiş uzman personel kullanmayı gerektirir.
3. Okul rehberlik ve psikolojik danışma programında yer alan çalışmaların nasıl, ne zaman ve kimler tarafından sürdürüleceği bir plâna bağlanmalıdır.
4. Rehberlik çalışmalarının plânlı, programlı ve örgütlenmiş bir biçimde sunulması ilkesi, tüm gerekler yerine getirilmeden uygulamalara başlanamayacağı anlamına gelmez.
5. Etkili rehberlik uygulamaları, bu iş için okulda yer ve zaman ayırmayı, araç ve gereç kullanmayı gerektirir.
Burada verilen ilkeler ve kavramlar, gerektiğinde, kişilerin sahip bulunduğu rehberlik anlayışını değerlendirmede de kullanılabilir. Bunlara verilecek olumlu yanıtların çokluğu ölçüsünde, kişinin sahip bulunduğu rehberlik anlayışının yeterliliği ortaya konulabilir.
