MOBBİNG (Yıldırma)
YILDIRMA UYGULAYAN KİŞİNİN ÖRGÜT İÇİNDEKİ YERİ
Örgüt hiyerarşisinde genellikle yöneticilerin astlarına uyguladığı sanılan yıldırma eylemlerinin, gerçekte güç ilişkilerinden kaynaklandığı, bu nedenle örgütün her seviyesinde olabileceği belirtilmektedir. Buna göre işyerinde yıldırma uygulayan kişiler üstler, astlar ve aynı düzeydeki çalışma arkadaşları olabilmektedir.
Buna göre yıldırma örgütsel yapıda dikey ve yatay olarak uygulanabilmektedir. Dikey yıldırma kendilerinden daha alt pozisyonda çalışan astlarına, üstleri tarafından uygulanan ve üstlere de astları tarafından uygulanan yıldırma eylemlerini ifade ederken, yatay yıldırma birbirleriyle kurmay-işlevsel ilişki içinde olan eşit statüdeki kişiler arasında gerçekleşmektedir.
Dikey Yıldırma
Dikey yıldırma, örgüt hiyerarşisi boyunca üstlerden astlara ya da astlardan üstlere doğru yönelen yıldırma türünü ifade etmektedir. Dikey yıldırmanın yukarıdan aşağıya doğru ve aşağıdan yukarıya doğru olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Yukarıdan aşağıya doğru yıldırma, bir amir tarafından doğrudan doğruya kurbana yönelik, son derece saldırgan ve cezalandırıcı davranışların uygulanmasıdır (Tınaz, 2006). Aşağıdan yukarıya doğru yıldırma ise çalışanların kendi aralarında birlik olarak amirlerine yıldırma uygulamaları durumudur (Rawlingson ve Tong, 2005).
Yukarıdan Aşağıya Doğru Yıldırma
Yukarıdan aşağıya doğru yıldırmada bir amirin veya bir yöneticinin, mesleki rolünün getirdiği konumdan yararlanarak gücünü aşırı kullanmasıyla ilişkilendirilebilecek davranışlarla, astlarına doğru uyguladığı bir yıldırma söz konusu olmaktadır (Tınaz, 2006; Ege, 1997). Tınaz’a göre eğer bir kişi, örgüt içindeki konumunun gücünün bilincindeyse ve gerektiğinde bunu acımasız bir biçimde kullanmaya eğilimli ise bu kişinin daima etkin bir yıldırıcı olma olasılığı mevcuttur (Tınaz, 2006).
Amirlerin ya da yöneticilerin çalışanlarına karşı yıldırma eyleminde bulunmasının olası nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kutlu, 2006; Litzcke, 2003):
* Amirlerin korkuları (otorite kaybı, çalışanların tembelleşmesi vb.),
* Çalışanları disipline sokmak,
* Çalışanları/çalışanı itici bulmak,
* Başkalarının sinirlenmesinden ve hiddetlenmesinden haz almak,
* Çalışanların yol açtığı sorunlara ve kızgınlığa karşı öç almak.
Tınaz; amirlerin ya da yöneticilerin çoğu zaman kendilerinden daha fazla çalışan, daha başarılı ve daha genç bir astın varlığına içerlemeleri ve o kişiyi kendi sosyal imajını tehdit edici bir unsur olarak görmeleri nedeniyle yıldırmaya başvurduklarını belirtmektedir. Araştırmacı ayrıca örgütteki politika, iltimas ve kayırmaların bir amirin bir astına yıldırma yapması için geçerli bir neden oluşturma özelliğini taşıdığını belirtmektedir (Tınaz, 2006).
Kuramsal olarak dikey yıldırmanın iki yönünün bulunduğu ifade edilmesine rağmen, araştırmacılar, uygulamada astlardan üstlere yönelen yıldırma davranışlarına nadir olarak rastlandığını belirtmektedirler.
2000 yılında sosyal psikolog Gary Namie ve psikoterapist Ruth Namie öncülüğünde yürütülen araştırmanın sonuçlarına göre (US Hostile Workplace Survey 2000) (N:1335) ABD’de görülen tüm yıldırma vakalarının % 81’ni örgüt hiyerarşisinde yukarıdan aşağıya doğru yönelen dikey yıldırmanın oluşturduğu saptanmıştır. Ayrıca araştırmada katılımcıların % 14’ü yıldıran kişiyi aynı düzeydeki çalışma arkadaşları, % 5’i astları olarak belirtmiştir (Vanderkerchave ve Commers, 2003; 42; Kelly, http://www.bullybusters.org/press/hrwire.html 03.11.2006).
Örneğin 2005 yılında yayımlanan katılımcılarının tamamını kadın çalışanların oluşturduğu bir başka araştırmada yıldırmanın yüksek düzeyde üstlerden astlara yöneldiğini ileri süren görüşe destekleyici bir sonuç ortaya konulmuştur.
Keashly tarafından 2004 yılında Michigan’da yapılan araştırmada ise işyerinde denetçileri ya da yöneticileri tarafından yıldırmaya maruz bırakıldıklarını bildirenler (% 7), üstlerinden gelen kötü davranışların astlardan gelen aynı derecedeki kötü davranışlardan daha incitici ve zarar verici olduğunu belirtmişlerdir. Bunun nedenini ise bu kişilerin ücret, performans değerlendirme gibi bir takım konularda kontrolü ellerinde bulundurmaları gösterilmiştir. Aynı araştırmada yıldırma mağdurları üstlerden yönelen psikolojik şiddeti bir savaşa dönüştürmenin iyi bir fikir olmadığını, bunun kendilerini mağdurdan da mağdur kılacağını ve herkesin gözünde sorun yaratıcı kimse olarak görüleceklerini belirtmişlerdir. Bu durumu ise taraflar arasındaki pozisyon ve güç dengesizliği ile açıklamışlardır (Gray, http://www.bullybusters.org/press/jobsinthemoney090605.html ).
Aşağıdan Yukarıya Yıldırma