İLKÖĞRETİM İKİNCİ KADEME VE ORTAÖĞRETİM DÖNEMİNİN MESLEKSEL GELİŞİM GÖREVLERİ
Mesleksel gelişim görevleri; bir meslek seçimini belirginleştirmeye yönelme, kesinleştirme, eyleme dönüştürme, seçilen mesleğe yönelme, yerleşme ve seçilen meslekte statüyü sağlamlaştırarak, bu meslekte ilerleme, diye tanımlanabilir. İlköğretim ikinci kademe ve ortaöğretim dönemi öğrencisinin mesleksel gelişim görevleri şunlardır: 1. İlgilerini, bedensel ve kişiliği ile ilgili özelliklerini tanımak, 2. Gizilgüçlerini tanımak ve geliştirmek, 3. Öğrenimini sürdürmekle bir işe girmek arasında seçim yapmak, ya da öğrenimini, aynı zamanda bir işte çalışarak sürdürmeye karar vermek. 4. Çeşitli tür liseler ve programlar ya da dallar arasında seçim yapmak, 5. Üst öğrenim olanakları ile iş ve meslekler dünyasına ilişkin bilgi edinmek, 6. Kişiliğini, ilerimi yaşamının her alanı gibi, mesleksel alanı için de büyük bir önemi olan, bağımsızlık kazanma yolunda sağlıklı bir biçimde geliştirmek. Anlaşılacağı üzere öğrencilerin bu dönemi, yoğun bir çabayı gerektiren, sonraki mesleksel gelişimi de önemli oranda etkileyebilecek bir dönemdir.
YÖNELTMEDE UYULMASI GEREKEN İLKELER
Günümüz rehberlik anlayışında, öğrenciyi “Yöneltme”nine yeri yoktur; gerçekte, öğrencinin belli bir işe ve mesleğe yönelmesinde kendisine yardımcı olma söz konusudur. Bu nedenle meslek rehberliği konusunda işlek bir terim durumuna gelmiş olan bu sözcüğün, “bireyin belli bir işe ve mesleğe yönelmesine yardım etme” anlamında kullanıldığı bilinmelidir. Öğrenciyi belli bir işe ve mesleğe yöneltmede uyulması gereken ilkeler: 1. Kişisel sorumluluk: Yöneltme çalışmaları zorlayıcı değil, özendiricidir. Çünkü amaç, öğrencinin gerçekçi kararlar verebilmesini sağlamaktır. Hangi okula ve programa yöneleceğine, kişinin kendisi karar verecek, bu kararın sorumluluğunu da kendisi taşıyacaktır. 2. Süreklilik: Öğrencilerin bir okula ve programa yönelmelerine yardım hizmetleri bir süreç olarak algılanmalıdır. Okul öncesinden başlaması gereken yöneltme, ilkokulda türlü rol denemelerine ve özdeşleşmelere olanak sağlamaktadır. Bundan sonraki yıllarda yöneltme, tutumlar geliştirecek biçimde yürütülmektedir. 8. ve 9. sınıflarda yöneltmeye, öğrencilerin meslekleri ve kendi özelliklerini tanımalarına yönelik bir yoğunluk kazandırılmaktadır. Yöneltmede, öğrenim süresince yapılacak olan görüşme, psikolojik danışma, gözlem, ölçme ve değerlendirmelerden yararlanılabilmektedir. Gerçekte yöneltme, emekliliğe değin sürdürülmesi gerekli bir hizmettir. 3. Fırsat eşitliği: Öğrenciyi mesleğe yöneltmede, seçici ya da eleyici bir tutuma yer yoktur. Amaç, herkesin yetenek ve ilgisine uygun bir okula ve programa yerleştirilmesidir. Bu ilkenin benimsendiği toplumda ve o toplumun okullarında kimse, yeteneğine uygun olan ve ilgi duyduğu bir alana yönelmekten alı konamaz Böyle bir yöneltme, demokratik kurallara göre işleyen bir toplumsal yapının varlığını kanıtlar. 4. Bütünlük: Yöneltme bir bütündür; örgün eğitim gibi, yaygın eğitimi de içermektedir. İlköğretim ve ortaöğretimde her öğrenci, dahası sistemden kopan öğrenciler de kendi durumlarına uygun bir yere yerleştirilmektedirler. YÖNELTMEDE GÖZ ÖNÜNDE TUTULACAK ÖLÇÜTLER VE DURUMLAR Öğrencilerini bir okula ve programa yönelmelerin sağlarken, uyulması gereken ölçüt ve durumlar, şöyle belirlenmiştir: (10. Millî Eğitim Şurası, 1981) Öğrencinin Yetenek ve Başarı Durumu: 1. Öğrencilerin farklı yıllarda saptanan akademik ortalamaları, 2. En son yıla ilişkin genel başarı ortalaması, 3. Grup dersleri başarı ortalaması, 4. Öğrencilerin farklı derslerdeki gelişme derecesi, 5. Sınıf geçme-kalma durumu, 6. Başarılı ve başarısız olduğu dersler, 7. Öğrencinin özgeçmişi, iş ve meslek deneyimi, 8. Yerel olarak uygulanacak genel ve özel yetenek testleri ve sonuçları. 9. Yerel düzeyde uygulanacak başarı testleri sonuçları, 10. Ulusal düzeyde, Bakanlık Merkez Örgütünce uygulanacak standart testler ve başarı testleri sonuçları, 11. Ders öğretmenlerinin, öğrencinin girebileceği program ve kol hakkındaki genel görüşü, 12. Şube rehber öğretmeninin öğrencinin yönelebileceği alan ve kol hakkındaki genel görüşü, 13. Eğitici kol etkinlikleri öğretmenlerinin öğrenci hakkındaki genel görüşü. Öğrencinin İsteği ve İşin Nitelikleri: 1. Öğrencinin program, kol ve şube tercihi, 2. Öğrencinin geleceğe yönelik yaşam plânı ve beklentileri, 3. İş ve mesleklerin niteliği ve kişi yönünden geleceği, 4. Önerilecek programın sisteminde girilecek işin nitelikleri ile bireyin nitelikleri arasındaki uyuşma derecesi, 5. Öğrenci için önerilecek program süresi ve orta eğitimden sonra girilecek diğer yüksek öğrenim programlarına ilişkin koşullar, 6. Programın öğrenciye hazırlayacağı meslek ve işin sağlayacağı ücret, sosyal haklar, işte ilerleme gibi olası koşullar. Ailesinin Görüşü: Öğrenci ile ilgili kararlarda taraf olarak, ailesinin çocuklar hakkındaki görüşleri, istek ve beklentileri. Program, İşe Girme ve Devam Edebilme Koşulları: 1. Girilecek programın, öğrencinin ulaşabileceği yakın çevrede bulunup bulunmaması, 2. Zorunlu eğitim ötesinde eğitim giderlerini çocuğun ailesinin karşılama olasılığı, devletin sağladığı burs, parasız yatılılık, kredi gibi olanaklar. İnsan Gücü Gereksinimi: Devlet düzeyinde ülkenin farklı alan ve düzeylerdeki saptanan insan gücü gereksinimi. Okul Rehber Öğretmeni ve Şube Rehber Öğretmeninin Genel Görüşü Ölçüt ve durumlar dikkate alındığında, okul rehberlik uzmanları ve şube rehber öğretmenlerinin genel değerlendirme sonucuna göre, öğrencinin hangi programa girmesinin uygun olacağı hakkındaki görüşü..
Bu ölçüt ve durumlara göre, öğrenciye ilişkin elde edilen bilgiler, nasıl bir yoğunlaşma gösteriyorsa, o doğrultuda bir yönelme söz konusudur.