ÖFKEYE NEDEN OLAN UNSURLAR
Öfkeye Neden Olan Unsurlar
Son yıllarda Türkiye ve dünyada şiddete yönelik olaylarının büyük bir hızla artmakta olduğu gözlenmektedir. Gerek yazılı ve gerekse görsel basın yayın organları aracılığıyla her gün onlarcasının haber programlarına konu olduğu şiddet içerikli bu davranışlar, toplumsal bir sorun haline gelmiştir. Şiddet içeren davranışlara çoğunlukla öfke duygusu eslik etmektedir. Bu bakımdan öfke duygusunun ve bu duygunun bireylerde ortaya çıkmasına neden olan etmenlerin incelenmesi önem taşımaktadır.
Öfkenin nedenlerine bakıldığında, bu konu ile ilgilenen araştırmacıların birçok neden ileri sürdükleri görülmektedir. Engellenme, öfkeye neden olan etmenlerin başında gelmektedir. Engellenme, istek, ihtiyaç ya da bir davranışın amaca ulaşmasının önlenmesidir (Togan, 2005:5).
Cüceloğlu’na göre engellenme, bireyin elde etmek istediği belirli bir amaca varması veya ihtiyaçlarının giderilmesi önlendiği zaman ortaya çıkan olumsuz bir duygudur(Cüceloğlu, 1992:279).
Beck’ e göre kışkırtma ve tehdit öfkenin nedenlerindendir. Öfke tepkisinin gücü, değer yargıları, benlik saygısı ve beklentiler gibi bilişsel etkenler tarafından etkilenir. Öfkeye neden olan diğer etkenler ise, rahatsız edici ve hoş olmayan uyaran, model alma, memnuniyetsizlik, kişisel haklara ve benliğe saygı gösterilmemesi ve benlik saygısının kaybolması, kabul edilen sosyal normların ihlal edilmesidir (Akt: Togan, 2005:5)
Özer, öfke, kaygı ve depresyon eğilimlerinin bilişsel alt yapılarıyla ilgili yaptığı çalışmada, öfke duygusunun temelinde “başkalarının gözündeki kişilik değerinin düşmesi için hata yapılmaması gerekir” gibi düşüncelerin olduğunu ileri sürmüştür(Özer,1994: 12).
Özer’in tanımıyla örtüşen bir diğer tanımlama da Berkowitz’e aittir. Berkowitz, depresif duyguların öfkeye yol açabileceğini söylemiştir.
Trower’a göre öfkenin üç temel kaynağı vardır:
1. Kişinin değer verdiği bir amaca ulaşırken engellenmesi,
2. Kişisel kuralların yıkılması,
3. Kişinin öz saygısının, başka insanlar veya kuruluşlar tarafından tehdit altında kalması(Erkan, Kaya, 2005: 298).
Thomas Gordon öfke duygusunu bir buz dağına benzetmektedir. Buz dağının suyun üstünde kalan kısmı öfkedir. Öfkenin ortaya çıkmasına neden olan pek çok duygu suyun altında gizlidir. Suyun altında kalan bu duygulara temel duygular adı verilir. Temel duygular birikip, sertleşip, katılaşınca buz dağının tepesindeki öfkeyi oluşturur. Temel duyguları ise kıskançlık, üzüntü, merak, yalnızlık, itilmişlik, kaygı, hayal kırıklığı, haksızlık, anlaşılamamak ve sıkıntı gibi duygular oluşturmaktadır (Akt: Erkan, Kaya,2005:301). İnsanların çoğu, öfkeyi buz dağının tepesinde yaşamaktadır ve çözümlenmemiş bu duygulara tutunmaktadır. Öfkenin kaynaklarını ortadan kaldırmayı başarmak için temel duyguların anlaşılması gerekmektedir(Özer,1997:82).
Öfkeye neden olan pek çok faktör vardır. Bu nedenlerden dolayı öfke tek başına incelenmemelidir. Çevresel olaylar, bilişsel süreç ve yapılanmalar, fizyolojik uyarılma halini destekleyen faktörlerdir ve her üçü birden öfkenin şiddetini belirler. Mc.Clelland, öfkeyi insanın davranışsal tepkilerinden biri olarak kabul eden bir model ileri sürmüştür. Bu modeldeki faktörler birbirinden bağımsız olmakla birlikte birbirleri arasında ilişkilidirler.
Bireyin düşünce yapısı, olayları ve kendini algılama şekli, mükemmeliyetçi kişilikte olması, kabul edilme ve onaylanma ihtiyacını yoğun şekilde yaşaması öfke yaşantısının oluşumunda etkin rol oynamaktadır (Akt: Aydın, 2005: 4).
Öfke hangi nedenden kaynaklanırsa kaynaklansın hassasiyetle üzerinde durulup çözümlenmesi gereken bir duygudur.
KAYNAKÇA