YALAN SÖYLEME NEDİR

YALAN SÖYLEME NEDİR?

Yalan söylemek, bir hatayı gizlemek amacıyla gerçeğe uygun olmayan bir girişimde bulunmaktır. Bu girişim sözle olabildiği gibi, jest, yazı ve susmayla da olabilir. Sosyal bir davranış olan yalanın amacı başkalarını yanıltmaktır.

Bütün çocuklar yalan söyler ama yalancı doğmazlar. Sadece, yalan söylemeyi öğrendikleri bir gelişim süreci yaşarlar. Çevredeki kişi ve koşullar bu süreci etkiler.

Üç yaşında bir çocuk neyin doğru neyin yalan olduğunu ayırt edemez. Hayal dünyasında yarattığı olayları gerçekmiş gibi anlatır. Bunlar yalan değildir. Çocuk toplumsallaşmaya başladığı 6-7 yaşlarında yalan söylemeye başlar. Çocuklar genellikle, üstünlük sağlamak, cezadan kurtulmak yada ilgi çekmek için yalan söyleyebilir.

Yalan söyleniş biçimi ve söylendiği yaşa göre şu şekillerde görülebilir.

Hayali yalanlar, küçük çocuklar gerçeği iyi değerlendiremedikleri için uydurma şeyler söyleyebilirler. Yetişkinler bunları yalan olarak değerlendirebilirler.

Taklit yalanlar; çocuklar ana-babayı kendilerine model olarak alırlar. Ana babanın yalanına tanık olan çocuklar, yalan söylemeyi doğru bir davranış zannederek öğrenebilirler, Sosyal yalanlar; bunlar en yaygın yalanlardır. Bir yere gitmek istemediğimiz zaman hasta olduğumuzu söylemek gibi.

Savunma yalanları; çocuklar genellikle kendilerini korumak için yalan söyleyebilirler. Çocuk sık sık eleştiriliyorsa, yaptığı hatalara sert tepki gösteriliyorsa, mükemmelliğe zorlanıyorsa, bu gibi durumlarda çocuklar yalana başvurabilir.

Yüceltilmiş yalanlar; başkalarının hayranlığını kazanmak için söylenen yalanlardır. Çocuklar bazen bir özlemini dile getirmek için, yalan söyleyebilir.

Anne-babalar ve öğretmenler çocuğun yalan söyleme davranışı ile karşılaştıklarında, öncelikle soğukkanlı kalıp yalanın türünü ve nedenlerini anlamaya çalışması gerekir.

Söylenen yalan ne tür bir yalandı?
Bir başkasını incitmemek için miydi?
Başkasına yardım etmek için miydi?
Bir hikayeyi süslemek için miydi?

Eğer çocuğun söylediği yalan bu sayılan nedenlerden dolayı ise, gelişimin doğal bir parçası olarak görmek ve sorunu olduğundan büyük algılamamak gerekir. Yoksa bu yalan;
Maksatlı mıydı?
Hatasından dolayı suçlanmayı önlemek için mi söylendi?
Suçu bir başkasına, suçsuz birine atmak için mi söylendi?
Zarar vermek için mi söylendi?
Hak etmediği bir ödülü alma çabası mıydı?
Hep tekrar eden bir durum mu?

Söylenen yalan bu nedenlerden dolayı ise yalan söyleme davranışı üzerinde durmak gerekir. Bazen yalanın görünenden daha derin nedenleri olabilir. Söylenen yalanın neden söylendiği tespit edilirse çözüm de kolaylaşacaktır.

YALAN SÖYLEMENİN NEDENLERİ NELERDİR?

• Yalan söylemek, insanın bir savunma mekanizması yani savunma davranışıdır. Kişi iç dünyasını tehdit eden veya tehdit etme potansiyelinde olan dış etkenlere karşın, savunmaya geçer ve tepki gösterir.

• Çocuklar cezalandırılmaktan korktuğu için yalan söyleyebilirler.

• Hatalı veya yanlış olduğunu düşündüğü bir davranışı gizlemek için yalan söyleyebilirler.

• Olayları ve kendisini olduğundan farklı göstererek, başkalarının övgüsünü ve sempatisini kazanacağını düşünebilir. Bunu sağladıkça da yalan söylemeyi sürdürebilirler.

• Çevresindeki yetişkinlerin sık yalan söylediği durumlarda yalan söylemenin doğru olduğunu düşünebilirler.

• Bazen çocuklar anne babalarının sevgisini başkalarıyla, kardeşleriyle paylaşmak istemedikleri için yalan söyleyebilirler.

• Çocuklar, aileleri tarafından yeterince sevilmediklerini ve kendilerine yeterli ilgi gösterilmediğini hissederlerse bu açığı kapatmak için yalan söyleyebilirler. Kendini değersiz hisseden bir çocuk çevresindekiler tarafından değerli algılanma ve onaylanma ihtiyacıyla sahip olmadığı bir şeye sahip olduğunu veya yapmadığı bir şeyi yaptığını ifade edebilirler.

• Erken çocukluk döneminde her yaptığı olumlu davranışı ödüllendirilen bir çocuk veya tam tersine hiç bir davranışı ödüllendirilmeyen bir çocuk da yalan söyleme gereksinimi duyabilir. Ailesinden hiç göremediği takdiri görebilmek ya da sürekli hale gelmiş takdiri devamlı kılabilmek amacıyla kendini elde etmediği bir başarıyı elde etmiş gibi gösterebilir

ÖNERİLER
** Anne babalar ve öğretmenler çocuğun söylediği yalanın ne tür bir yalan olduğunu gözlemlemesi ve hangi ihtiyaçtan kaynaklandığını anlamaya çalışması gerekmektedir.

** Anne babalar ve eğitimciler çocuğa, ‘doğru’ model olmalıdırlar. Çocuğun çevresindeki insanlar ne kadar dürüst olursa, çocukta o kadar dürüst olur.

** Çocuk istenmeyen bir davranışta bulunduğunda onu cezalandırmak yerine onunla yaptığı bu davranış hakkında konuşma yolu seçilmelidir. Kızıp bağırmak ve cezalandırmak çocuğu korkutur ve çocuk her korktuğunda yalana başvurabilir.

** Anne-babalar ve eğitimciler çocuklara ilişkin beklentilerinde gerçekçi olmalıdırlar.

** Anne babaların aşırı cezalandırıcı, kıyaslamacı, küçümseyici ve aşağılayıcı tutumları çocuklarda yalan söyleme davranışına neden olabilir. Çocuk, kardeşleriyle ve ya başka çocuklarla sıklıkla kıyaslanıyorsa ailenin onayladığı çocuğa benzemek amacıyla yalana başvurabilir.

** Çocuklarda tıpkı yetişkinler gibi olumlu davranışlarından dolayı takdir edilmek isterler. Eğer yakın çevresi tarafından bu ihtiyacı yeterince karşılanmazsa zaman zaman yalan söyleme yoluna başvurabilirler. Bunun için mümkün olduğu kadar tüm olumlu davranışları sözel yollarla ya da öpüp, okşayarak ödüllendirmelidir. Eğer sırf takdir edilebilmek için yapamayacağı bir şeyi yapmış gibi anlatıyorsa, daha önce yapıp başarılı olduğu bir davranışı hatırlatılmalı, geçmiş başarıları övülmelidir.

** Çocukları yalana yönelten bir diğer neden ise korkudur. Evde oyun oynarken salondaki bir süs eşyasını kıran çocuğun, “Ben yapmadım” demesi aslında kendini koruma ihtiyacından meydana gelir. Böyle bir durumda kızmak yerine “Gel bir daha düşünelim, yanlış hatırlıyorsun galiba” diyerek yönlendirilmelidir.

** Küçük çocukların kendi dünyalarında kurguladıkları değişimleri yalan olarak kabul etmek hatalı olduğu kadar, çocuğa bu nedenle kızmak, yalan söylediğini yüzüne vurmak da, çocuğun kişilik gelişimi açısından büyük olumsuzluklar yaratır.

Çocuğunuzun yalan söylemesi istenmiyorsa, onu yalan söylediği için suçlamak yerine ona söyledikleri sözlerin güvenilirliğinden emin olamadığınızı söylemek daha doğru bir davranış olur. Çocuğa “ödevin bitti mi?” diye sormak yerine “ödevini görmek istiyorum” denilmesi hem kontrol edileceği için ödevini düzgün yapmasını sağlar hem de sonucundan çekindiği için yalan söylememesini sağlayabilir.

** Anne babaların çocuklarının yalanlarına tepki verme yöntemleri bu davranışı ortadan kaldırabilir, güçlendirebilir ya da hayat boyu devam eden bir alışkanlık haline dönüştürebilir. Çocukların uydurduğu gerçek dışı hikâyeler ve masallardan ürken, onların böyle hayaller kurmasını engelleyen anne babalar, çocuklarının yalan söylemesini istemeseler de güçlendirebilirler. Küçük çocuğun “sözde” yalanları ahlaki bir hata gibi görülmemelidir.

Yukarıda da yazdığımız gibi, bütün çocuklar yalan söyler ama yalancı doğmazlar. Sadece, yalan söylemeyi öğrendikleri bir gelişim süreci yaşarlar. Çevredeki kişi ve koşullar bu süreci etkiler. Çocukların yalan söyleme nedenleri ortadan kaldırılınca, gelişimi de olumlu etkilenecektir. Aksi taktirde çocukların gelişim dönemleri hep sorunlu olacak, eksik malzeme kullanılarak yapılan bir bina gibi çürük olacaktır. Eksik malzeme kullanılarak yapılan binalar geçirecekleri sarsıntılarda hasar görüp istenmeyen sonuçlara neden olacağı gibi, sorunlu bir aile ortamında gelişimini sürdüren çocuklar/ergenler de karşılaştıkları güçlükler karşısında daima sorun yaşayacaklardır.

İbrahim ELİBAL
Uzman Psikolojik Danışman

2 Yorum
  1. 25 Nisan 2013
  2. 25 Nisan 2013

Yorumunuzu Yazınız

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir