ÜNİVERSİTEDE OKUYAN GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN KARŞILAŞTIĞI PROBLEMLER VE ÇÖZÜM YOLLARI

ÜNİVERSİTEDE OKUYAN GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN KARŞILAŞTIĞI PROBLEMLER VE ÇÖZÜM YOLLARI

Yazan : İbrahim ELİBAL

 

     Üniversite gençliğinin öğrenim yaşantıları boyunca,üniversite yerleşkelerinde bir çok zorlukla karşılaştığı bilinmektedir. Bireyi sosyal olgunluğa hazırlayan gençlik döneminde karşılaşacağı sorunların en aza indirgenmesi büyük önem taşımaktadır. Birey, böylelikle biyolojik ve sosyal gelişimini en iyi şekilde tamamlayabilecektir. Toplum, üniversite bitirmiş bir bireyden çok şeyler beklemektedir. Belirli bir eğitimle, toplum bilgileri, sanat, dil bilgileriyle donanmış bir gençlik için, gençlik enerjisinin iyi yönlendirilmesi iyi eğitim verilmesi gerekmektedir. İyi bir eğitim verilmiş olarak yetiştirilmiş gençliğin kalkınma sürecine katılımını sağlama amacı, sadece gençlik sorunlarını çözme girişimi olarak değil, aynı zamanda yaşam koşullarını iyileştirme için toplumun öteki gruplarıyla enerji ve çabalarını bütünleştirme girişimi olarak düşünülebilir. Genci yeterliliğe ve mükemmelliğe doğru götürmede becerilerin, büyük önem taşıdığını görmekteyiz. Çünkü becerili bir insan hedeflerini etkili olarak başarmaktadır. Beceriler pratik, bilişsel, sosyal olmak üzere gruplandırılmakta. Burada eğitimin amacı da bu becerileri en üst düzeye çıkarmaktır. Üniversite gençliği arasındaki görme özürlü öğrencilerin biyolojik psiko-sosyal gereksinimleri görenlerden farklı değildir. Bu nedenle eğitim amaçlarında bir farklılık beklenmemelidir. Ancak eğitim ortamlarının görme engelli öğrencilerin özelliklerine uygun olarak hazırlanması gerekmektedir. 
Görme engelli üniversite öğrencilerinin çevrelerini genişletmede, yaşantılarını zenginleştirmede, teknoloji ürünü araç gereçlerin akılcı bir biçimde planlanıp uygulamaya konması önemli bir adım olacaktır. Çünkü görme engelli öğrenciler görme gücünün sağlayacağı algılardan yoksun kaldıkları için çevrelerinden dokunma, işitme, koklama gibi duyumları izleme yoluyla elde etmektedirler. Birey bütün yaratma gücü ve yetenekleriyle toplumun bölünmez bir bütünü olduğundan bu gücü, toplum yararına yöneltmek kullanmak ve verimli kılmak görevi de toplumun kurumlarına aittir. Görme engelli yüksek öğrenim gençliğinin var olan gizil güçlerini program dışı etkinliklerle değerlendirmek, onların sosyal becerilerini geliştirmek, üniversite yaşantılarında karşılaşacakları sorunları en aza indirmekte üniversitelere büyük görevler düşmektedir.
Bu yazının amacı ise, genelde görme engelli üniversite öğrencilerinin, özel de ise eğitimlerini sürdüren veya sürdürecek olan görme engelli öğrencilerin karşılaştıkları sorunları ve karşılaşacakları sorunları gözler önüne sermek ve çözüm önerilerini sunmaktır. 
Görme özürlü öğrencilerin karşılaşmış olduğu sorunları şu şekilde sıralayacak olursak şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır:
Dersleri takip etme ve ders çalışma:
Derslerin takip edilmesi görme engelli bir öğrenci için oldukça zor olmaktadır. Kaynaştırılmış bir eğitim verilmesine karşın görme engelli öğrencilerin kullanabileceği herhangi bir materyal fakülteler bünyesinde bulunmamaktadır. Bu nedenle ders kitapları görme engelli öğrenci tarafından zamanında okunamamakta ve yeterli bir düzeyde not tutulamamaktadır. Ders anında yapılan konuşmalar görme engelli öğrenci tarafından kasete kaydedilmektedir. Ancak bu kasetlerin dinlenip not çıkarılması oldukça fazla zaman almakta, öğrencinin diğer derslerine ya da sosyal faaliyetlere zaman ayıramamasına neden olmaktadır. Bu nedenle ders kitaplarının braille olarak hazırlatılması gerekmektedir. Günümüzde bu işlem, oldukça kolay bir şekilde yapılmaktadır. Türkiye’de ders kitapları braille olarak, Milli Eğitime bağlı Göreneller İlköğretim Okulu matbaası ve Altı Nokta Körler Eğitim ve Kültür Merkezinde bulunan matbaa tarafından hazırlanabilir. Öncelikle tercih edilmesi gereken sistem, ders kitaplarının ya da notlarının braille hazırlatılmasıdır. Bunun yanı sıra kitap veya notların kasete okutulması sağlanmalıdır. Bunun için de gönüllü öğrencilerden yararlanılabilir. Gönüllü öğrencileri tek bir çatı altında toplamak gerekmektedir. Gönüllü öğrencilerin çalışmalarını iyi organize ederek, görme engelli öğrencilerin mağdur edilmemesi gerekmektedir. Bu nedenle gönüllü öğrencilerin motivasyonunu sürekli kılabilmek için bu öğrencilere okul yönetimlerince burs, yemekhaneden ücretsiz yararlanma gibi yardımların sağlanması yerinde olacaktır. 
Diğer bir problem ise, doğrudan görme duyusuna hitap eden derslerin, görme engelli öğrenciler tarafından da anlaşılması, ve derse katılımlarının sağlanmasıdır. Örneğin, bir matematik ya da istatistik dersinde görme engelli öğrenciler, gerekli araç ve gerecin olmamasından dolayı ders anında sadece sınıfta oturaraktamamen pasivize olmaktadırlar. Bu sorunu ortadan kaldırmak için ise grafik, tablo gibi şekillerin kabartma olarak hazırlatılması gerekmektedir. Materyallerin anlaşılmasında , kısmen görmesi olan öğrenciler için büyük puntolu olarak verilmesi, büyüteç, büyük ekran kullanılması yerinde olacaktır.Böylece öğrenci derse karşı ilgisiz kalmayacak, verilmek istenen eğitim, yerine ulaşacaktır. Ayrıca öğretim elamanı tarafından tahtaya yazılan yazıların veya şekillerin sesli olarak tekrarlanması öğrencinin derse olan ilgisini artıracak ve dersi daha iyi anlaması sağlanmış olacaktır. 
Dersleri takip etmede veya ders çalışmada öğrenciye bilgisayar kullanması için gerekli ortamın sağlanması gerekmektedir. Bu konuyu yazının ilerleyen bölümünde Bilgisayar Kullanımı başlıklı bölümde bulacaksınız. 
 Görme engelli öğrencilerin ders ve sınavlara hazırlanmalarında, fakülte bünyesinde bir çalışma odası sağlanmalıdır. Bu oda, görme engelli öğrencilerin ihtiyaçlarına göre donatılmalıdır. Bu oda için gerekli malzemeler; bilgisayar, braille daktilo, kayıt cihazı, braille yazı yazmaya uygun kağıt, matematik ve istatistik işlemlerinde kullanılabilecek araç ve gereçler vb. şeklinde sıralanabilir.  
 Müzik ve yabancı dil bölümünde okuyan görme engelli öğrencilerin dalları ile ilgili kaynaklara ulaşabilmeleri ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla, üniversitelerle, fakültelerin bağlı olduğu rektörlük aracılığıyla ilişkiler kurulmalıdır. 
Sınavların Hazırlanması ve sınavların yapılması:
Sınavlar hazırlanırken ve sınavlar yapılırken, verilen eğitimin ne kadar iyi özümsendiğine bakılmaktadır. Haklı olarak öğretim elemanının, öğrencilerinin verilen eğitimden ne kadar faydalandıklarını sınaması en doğal hakkıdır. Ancak görme engelli öğrenci dönem boyunca dersten yeteri kadar yararlanamadığı için yapılan sınavın sonucunda başarısız olacak ya da düşük bir verim elde edecektir. Bu da görme engelli öğrencide motivasyon düşüklüğüne neden olacaktır. Sınavlar hazırlanırken ve değerlendirilirken görme engelli öğrencilerin özel durumları göz önünde bulundurulmalıdır. 
Sınavlar hazırlanırken şu yollar izlenebilir:
1.  1. Görme engelli öğrenciye sınavı braille ya da kasete okunmuş olarak verilmelidir. Az gören görme engelli öğrencilere ise, büyük puntolarla yazılmış sınav soruları verilmelidir. Bu yolla görme engelli öğrenci sınava daha iyi hakim olacaktır. Sınav ile birlikte gelen dezavantaj biraz olsun ortadan kalkacaktır. 
2.  2. Öğrenci sınavları tercih edeceği bir yolla yanıtlamalıdır. Bunu da en az sınırlandırılmışlıktan en fazla sınırlandırılmışlığa doğru sıralayacak olursak, sınavları braille olarak yanıtlamak, bilgisayarın yardımıyla sınavları yanıtlamak, daktilo kullanmasını bilenlerce sınavları daktilo ile yazmak, bir öğretim elemanının yardımını almak ya da sözlü sınava tabi tutulmaktadır. Bu yollarla öğrencinin sınava olan hakimiyeti ve başarısı artacaktır.
3.  3. Sınavlara girecek olan gözetmenin ilgili derse ait özel sembol ve işaretleri bilmesi gerekmektedir. Örneğin matematik ya da istatistik dersine giren gözetmenin bu derslerle ilgili sembolleri bilmemesi görme engelli öğrencinin soruları anlamamasına neden olacaktır. Başka bir örnek vermek gerekirse, yabancı dil sınavlarında görme engelli öğrencilerin ilgili dile hakimi olmayan öğretim elemanınca sınav sorularının okunması, soruları yeterince anlamamasına neden olmaktadır. Bu durumda görme engelli öğrencinin zararına olacaktır. Sınavlarda görevlendirilen gözetmenlerin herhangi bir konuşma bozukluğu olmaması gerekmektedir. Okunan sınavın öğrenci tarafından doğru olarak anlaşılması gerekmektedir. Bu öğrencinin başarısını artıracaktır. 
4.Sınavı yapılan öğrencinin sınav yeri, gürültüden arındırılmış olmalıdır. Çünkü öğretim elemanın odasında yapılan sınavlar, çalan bir telefon sesiyle ya da odaya girilmesiyle bölünmektedir. Bu da öğrencinin dikkatinin dağılmasına, dolaysıyla başarısız olmasına ya da başarısının düşmesine neden olmaktadır. 
 5. Görme engelli öğrenciye verilen sınav süresinin tercih edilen yönteme göre, diğer öğrencilere verilen sınav süresinin en az %50’si oranında arttırılması gerekmektedir. Çünkü bir öğretim elemanının yardımı alınarak yapılan sınav oldukça zaman kaybına neden olmaktadır. Öğretim elemanı tarafından okunan soru, görme engelli öğrenci tarafından hemen anlaşılamamaktadır. Bu da ikinci kez okumayı hatta üçüncü kez okumayı beraberinde getirmektedir. Sorunun yanıtlanma aşamasında ise, öğretim elemanının yazış hızı da zaman kaybı konusunda etkili olmaktadır. 
Bilgisayar Kullanımı:
Günümüzde vazgeçilmeyen bir araç olan bilgisayar hayatımızın her aşamasına girmekte. Bu kadar hızla yayılan bilgisayar, henüz fakültelerde öğrenimi yapan görme engelli öğrencilerin hizmetine sunulmamıştır. Boğaziçi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde eğitimini sürdüren görme engelli öğrenciler kısmen de olsa bu olanaklardan yararlanmaktadırlar. 
Bilgisayar kullanımında, ders kitapları tarayıcı aracılıyla bilgisayara kaydedilmekte ve görme engelli öğrenci bir “ekran okuyucu” programı yardımıyla bu kitapları okuyabilmektedir. İnternet aracılıyla gereklikaynaklara ulaşabilmektedir. Bu yolla gereksinim duyduğu araştırmaları yapabilmekte, istediği makaleyi okuyabilmektedir. 
Bilgisayarın ekranını okuyabilmek için özel programlar geliştirilmiş, Türkçe ve İngilizce yazılımlar hazırlanmıştır. Bu ekran okuyucu programların çalışabilmesi için özel bir bilgisayara gereksinim duyulmamaktadır. Mevcut olan bilgisayara eklenecek bazı parçaların yardımıyla bu sorun da ortadan kaldırılabilmektedir. Görme engelli öğrencilerin fakültelerin bünyesinde bulunan bilgisayar laboratuarlarındanaktif bir şekilde yararlanabilmeleri için, en az burada bulunan bilgisayarların dörtte birinin uygun bir hale getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca kısmen görmesi olan görme engelliler için geliştirilmiş bilgisayar yazılımları bulunmaktadır. Görme engelli kişi bu yazılımlar yardımıyla yazı, grafik, resim gibi materyalleri algılamakta, bu yazılımlar görme engellilerin eğitim sürecine önemli katkılar sağlamaktadır. 
Kütüphane Kullanımı:
Bir kaynağa ulaşmakta kütüphanelerin rolü büyüktür. Teknolojinin hızla ilerlemesine rağmen bütün kaynaklar henüz bilgisayar ortamına geçmemiştir. Ülkemizde bazı kütüphaneler hariç ileri teknoloji kullanılmamaktadır. Bu nedenden dolayı bir görme engelli istediği herhangi bir kaynağa ulaşmakta zorluklarla karşılaşmaktadır. Verilen eğitimin amacı, görme engelli insanın diğer bir insana olan bağımlılığını en aza indirgemek ve o bireyi üretici kılmak olmalıdır. Fakülte kütüphanesinde görme engelli öğrencilere yönelik dökümanların yetersiz olması, kütüphanenin görme engelli öğrenciler tarafından aktif olarak kullanılmamasına neden olmaktadır. Kütüphanenin sağlıklı ve verimli kullanılabilmesi için, dökümanların braille olarak hazırlatılması gerekmektedir. Şimdilik bu dileğim bir hayalden öte gitmese de en azından görme engelli öğrenci kütüphaneye gittiği andan itibaren istediği kaynağa ulaştığı ana kadar bir görevlinin bu öğrenciyle ilgilenmesi gerekmektedir. Bu yolla öğrenci araştırmalarını daha rahat bir şekilde yapabilecektir. 
Diğer Karşılaşılan problemler:
Görme engelli öğrencinin, fakülte binası içinde rahatça dolaşabilmesi için, merdiven başlarına ve koridor başlangıçlarına neresi olduğunu belirten braille levhaların konması gerekmektedir. Fakülte içinde dolaşımı kolaylaştıracak diğer bir durum da şudur: Ders programları hazırlanırken, derslerin dersliklere göre dağıtılması esnasında, özürlü öğrencilerin aldıkları derslerin mümkün olduğu kadar ulaşımı kolay olan dersliklere verilmesi daha yerinde olacaktır.
 Görme engelli öğrenci, üniversitenin bulunduğu şehire başka bir şehirden gelmişse ya da üniversiteye uzak bir yerde ikamet ediyorsa öğrencinin talebi ile devam ettiği fakülteye yakın olan yurtlara yerleştirilmelidir.
     Görme özürlü öğrencilerin yemekhaneden rahatça yararlanması için, ulaşımı kolay olan bir masanın görme özürlü öğrencilere ayrılmasında fayda vardır. Önceden yemekhane çalışanları ikaz edilerek, görme özürlü öğrencinin yemekhaneye gelmesi esnasında yemeğinin bulunduğu masaya getirilmesi ya da yemek almasına yardım edilmesi sağlanmalıdır.
       Bu yazıda tespit edilensorunlarınçözülmesi dahigörme özürlü insanların hayatlarını daha kolay bir hale getirecektir. Şüphesiz tespitlerimiz içerisinde eksiklikler olacaktır. Sizlerin de öneri ve katkılarınızı sunmanızı bekliyorum. Üzerinde çalışılmış ve iyi hazırlanmış böyle bir yazının üniversiteler ve özürlülerle ilgili çalışan kurum ve kuruluşlara yol göstermesini ümit ediyorum. Daha aydın bir toplum için bütün insanların, doğumundan ölümüne kadar eğitilmesininbir zorunluluk olduğunu unutmamamız gerekir.
İbrahim ELİBAL.
Formatör-Psikolojik Danışman

3 Yorum
  1. 21 Eylül 2008
  2. 21 Eylül 2008
  3. 17 Temmuz 2009

Yorumunuzu Yazınız

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir