TÜRKOLOJİ TARİHİNDE 1926 BAKÛ TÜRKİYAT KONGRESİ

KAYNAKLAR

1. Friedrich Hegel, Tarihte Akıl, 3. B., çev. Önay Sözer, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 1995, s.12-13. E.H.Carr da 1961’de “Bir toplumun niteliğinin, ne tür tarih yazdığı ya da yazmadığından daha güvenilir bir göstergesi yoktur” diye yazar. Tarih Nedir?, çev.Misket Gizem Gürtürk, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002, s.51.
2. Bu metinde Türklük bilimi, Türkiyat ve Türkoloji terimleri eşanlamlı olarak kullanılmıştır.
3. İlber Ortaylı, “Türkoloji ve Slavistik: Türkiye Türkolojisi ve Rusya ve Sovyet Türk Aydınlarının Türkolojisi Üzerine”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve Sosyal Değişim (Makaleler 1), Ankara, Turhan Kitabevi, 2000, s.389.
4. Hüseyin Namık Orkun, “Türkoloji Bilgisinin Tarihçesi”, Ülkü Mecmuası, Nu.VII/38 (Nisan 1936), s.103. Oryantalizmin tarihsel gelişimi hakkında şu eserlere bakınız: V. V. Barthold, Asya’nın Keşfi:Rusya’da ve Avrupa’da Şarkiyatçılığın Tarihi, çev. Kaya Bayraktar ve Ayşe Meral, İstanbul, Yöneliş Yayınları, 2000; Edward W. Said, Şarkiyatçılığın Tarihi, çev. Berna Ülner; İstanbul, Metis Yayınları, 1999; Yücel Bulut, Oryantalizmin Eleştirel Kısa Tarihi, İstanbul, Yöneliş Yayınları, 2002.
5. Bu konuda bakınız: Tarık Demirkan, Macar Turancıları, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
6. Edward W. Said, Kültür ve Emperyalizm, çev. N. Alpay, İstanbul, Hil Yayın, 1998, s.77-79.
7. Fuat Bozkurt, “Almanya’da Türkoloji”, Toplumsal Tarih, Nu.III/14 (Şubat 1995), s.52. Radloff hakkında bakınız: Ahmet Temir, Türkoloji Tarihinde Wilhelm Radloff Devri, Ankara, TDK Yayınları, 1991. Batılı Türkologlar hakkında ise şu esere bakınız: Hasan Eren, Türklük Bilimi Sözlüğü: I. Yabancı Türkologlar, Ankara, TDK Yayınları, 1998.
8. Köprülüzâde Mehmet Fuat, “ ‘Türkiyat’ Âleminde”, Hayat, Nu.III/53 (1 Kânûnıevvel 1927), s.2.
9. Hasan Eren, “Türkoloji”, Türk Ansiklopedisi, C.XXXII, Ankara, Milli Eğitim Basımevi, 1983, s.434. Eren, buradaki Türkoloji tanımını “Türklük Bilimi Sözlüğü” (1998) başlıklı kitabına da almıştır.
10. Barthold, Asya’nın Keşfi, s.227.
11. Bulut, Oryantalizmin Eleştirel Kısa Tarihi, s.13.
12. Şerif Baştav, “Türk-Macar Münasebetlerinde Hungarolojinin Yeri”, Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve DTCF Sempozyumu, Ankara, AÜ DTCF Yayınları, 1996, s.39-40.
13. György Hazai, “Türkolojinin Türkiye’de Cumhuriyet Dönemindeki Gelişmesinin Bazı Sorunları Üzerine”, Uluslararası Konferans. Atatürkçülük ve Modern Türkiye (Ankara, 22-23 Ekim 1998), Ankara, AÜ SBF Yayınları, 1999, s.811.
14. Naklen aktaran Yusuf Akçura, Yeni Türk Devletinin Öncüleri, bas. haz. Nejat Sefercioğlu, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981, s.189.
15. Masami Arai, Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, çev. Tansel Demirel, İstanbul, İletişim Yayınları, 1994, s.27-28.
16. Necip Asım (Yazıksız), “Türkiyat Müessesesi”, İkdam, 8 Nisan 1923, s.3.
17. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e tarihçilik için bakınız: Mustafa Oral, İmparatorluktan Ulusal Devlete Türkiye’de Tarih Anlayışı (1908-1937), Ankara, AÜ TİTE, Doktora Tezi, 2002.
18. Demirkan, Macar Turancıları, s.26 vd.
19. Vlademir Gordlevskiy, İstanbul’daki Türk Derneği’ne İlişkin Notlar, Moskova, 1912’den naklen aktaran Akçura, Yeni Türk Devletinin Öncüleri, s.89.
20. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C.II, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1997, s.44.
21. Başba kanlık Cumhuriyet Arşivi Bakanlar Kurulu Kararları (Bundan sonra kısaca BCA BKK) 030 18 01 05 18 18. Veled Çelebi’nin tercümesine çalıştığı bu eserin yazarını tespit edemedik.
22. Necip Asım (Yazıksız), “Şark Mektebi”, İkdam, 13 Mart 1338, s.3.
23. “Anadolu’da Şark Darülfünunu”, İkdam, 27 Mart 1338, s.3. Ayrıca bakınız: Anadolu’da Yeni Gün, 16 Mart 1338, s.3.
24. “Rus Müsteşriki Barthold Cenapları ve Türkiyat”, Muallimler Mecmuası, Nu.I/7 (30 Nisan 1339).
25. Ömer Faruk Demirel, “I. Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzel”, 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı (29-30 Kasım 1996), Ankara, TDK Yayınları, 1999, s.28-29.
26. A.g.m., s.29-30.
27. Hasan Eren, “Türkoloji”, s.457.
28. Barthold, Asya’nın Keşfi, s.414.
29. Alexandre Bennigsen, Self-Determination in Soviet Central Asia: Problems and Prospects, Middle East Technical University Asian-African Group, No.29, Ankara, METU, 1986, s.1-12.
30. Samir Kazımoğlu, “Alman Türkologları ve Birinci Bakû Türkoloji Kongresi”, 70. Yıl Dönümü Toplantısı (29-30 Kasım 1996), Ankara, TDK Yayınları, 1999, s.1-5. Türkoloji çalışmalarında Yahudi asıllı Batılı bilimcilerin rolleri konusunda etraflı araştırmalar yapılmamıştır.
31. “Türkolojinin Türkiye’de Cumhuriyet Dönemindeki Gelişmesinin Bazı Sorunları Üzerine”, s.813.
32. BCA BKK 030 18 01 015 49 01 (5 Ağustos 1925 tarihli Bakanlar Kurulu kararı).
33. Etienne Copeaux, Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993) Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, çev. Ali Berktay, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998, s.30.
34. Joseph Castagné, “Le congres de turcologie de Bakou en Mars 1926”, Revue du Monde Musulman, Nu. 63, 1926, s.86’dan aktaran Copeaux, Türk Tarih Tezinden Türk İslam Sentezine, s.30.
35. “Türkoloji ve Slavistik”, s.393.
36. “Moskova Darülfünunu”, İkdam, 30 Kanunısânî 1926, s.l.
37. Demirel, “I. Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzel”, s.30-31.
38. Theodor Menzel, “Der Turgologische Kongresse in Baku”, Der Islam, Nu.l6, 1927, s.6-11.
39. A.g.m., s.15
40. Ali Haydar Bayat, Hüseyinzâde Ali Bey, Ankara, Atatürk Araştırma Merkaezi, 1998, s.63.
41. Demirel, “I. Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzel”, s.36.
42. Menzel, “Der Turgologische Kongresse in Baku”, Der Islam, Nu.l6, 1927, s.27.
43. Hüeyinzâde Ali Turan’ın kongrede sunduğu tebliğ için ayrıca bakınız: Ali Bey Hüseyinzâde, Garbın İki Destanında Türk, Bakû, Komunist Gazetesi Neşriyatı, 1926.
44. Köprülü’nün İslâm seksiyonuna sunduğu “Bektaşîliğin Menşeileri: Küçük Asya’da İslam Batınîliğinin Tekâmül-i Tarihiyesi Hakkında Bir Tecrübe” başlıklı incelemesi Türk Yurdu, Nu.II/8 (Mayıs 1926), s.121-130’da yayınlanmıştır.
45. Menzel, “Der Turgologische Kongresse in Baku”, Der Islam, Nu.l6, 1927, s.14-15.
46. Theodor Menzel, “Der Turkologische Kongress in Baku”, Der Islam, Nu.17, 1928, s.200.
47. Demirel, “I. Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzel”, s.45.
48. Menzel, “Der Turkologische Kongress in Baku”, Der Islam, Nu.17, 1928, s.218-219.
49. 1920’li yıllarda Yaşayan Şark Dilleri Akademisi rekrörü Pavloviç’tir. Pavloviç, Bakû Türkiyat Kongresi’ne sekreteri Weltmann ile birlikte katılmıştır. Her ikisi de Yahudi aslındandır.
50. A. Samoyloviç, “Türkiyat Âleminde”, çev. Akdes Nimet (Kurat), Türk Yurdu, Nu. VI/32 (Ağustos 1927), s.183-187.
51. V. V. Barthold, “Türkiyat Sahasında En Evvel Dikkate Alınacak Meseleler”, Türk Yurdu, Nu.IV/23 (Teşrînisânî 1926), s.385-402.
52. Azerbaycan’da Türklük biliminin gelişimine önemli hizmetlerde bulunan ve Bakû’deki Şarkşinaslık Fakültesi’nin dekanı Kırım Tatarı Bekir Sıdkı Çobanzâde hakkında bakınız: Kenan Acar, Kırımlı Bekir Sıdkı Çobanzâde (Dilciliği ve Edebiyat Araştırmacılığı), Ankara, TDK Yayınları, 2001.
53. Bayat, Hüseyinzâde Ali Bey, s.68.
54. Nâsırî hakkında bakınız: Chantal Lemercier-Quelquejay, “An Reformator Tatar in the XIXth Century-Abdul Quayum al-Nasyri”, Central Asian Survey, Nu.I/4 (April 1983), s.109-132.
55. Mustafa Öner, “I. Bakû Türkoloji Kongresinde İdil-Ural Türkleri”, 1926 Bakû Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı (29-30 Kasım 1996), Ankara, TDK Yayınları, 1999, s.13-25.
56. Demirel, “I. Türkoloji Kongresi ve Theodor Menzel”, s.43.
57. Öner, “I. Bakû Türkoloji Kongresi İdil-Ural Türkleri”, s.19.
58. Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Ankara, TTK Yayınları, 1993, s.428.
59. Bayat, Hüseyinzâde Ali Bey, s.67-68.
60. Copeaux, Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, s.30.
61. Ayas İshakî, “Arap ve Latin Harfleri”, Türk Yurdu, Nu.III/16 (Şubat 1926), s.432.
62. “Latin Harflerinin Münakaşası”, Hâkimiyet-i Milliye, 18 Mart 1926, s.l.
63. Ahmet Cevdet (Oran), “Latin Hurufatı Kabul Edilecek Olursa”, İkdam, 12 Mart 1926, s.l.
64. Zoltán Gombocz (1877-1935) Türkoloji alanında birçok önemli yapıt ortaya koymuş ve Macarca-Türkçe ilişkisi konusundaki araştırmalarıyla çığır açmış meşhur Macar Türkoloğu.
65. İlhan Başgöz, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995, s.118.
66. [Abdullah] Battal-Taymas, “”Türklük Şuunu”, Türk Yurdu, Nu.IV/21 (Eylül 1926), s.280-281.
67. Menzel, “Der Turkologische Kongress in Baku”, Der Islam, Nu.17, 1928, s.200-202.
68. Joseph Castagné, “Le congres de turcologie de Bakou en Mars 1926”, Revue du Monde Musulman, Nu. 63, 1926, s.68’den naklen aktaran Başgöz, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, s.117.
69. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (Bundan sonra kısaca TİTEA), Kutu Nu.1, Gömlek Nu.1, Belge Nu.50; Kutu Nu.2, Gömlek Nu.2, Belge Nu.35. 1926 senesi sonlarında kaleme aldığı yazısında Baranov, “Orta Asya Üniversitesi Bülteni” ile “Türk Tarih Encümeni Mecmuası” nın değişimi talebinde bulunmuştur.
70. TİTEA Kutu Nu.2, Gömlek Nu.2, Belge Nu.37.
71. TİTEA Kutu Nu.2, Gömlek Nu.2, Belge Nu.106.
72. TİTEA Kutu Nu.1, Gömlek Nu.1, Belge Nu.55.
73. TİTEA Kutu Nu.1, Gömlek Nu.1, Belge Nu.37. Mektup, makalenin sonundaki EKLER kısmındadır.
74. TİTEA Kutu Nu.113, Gömlek Nu.113, Belge Nu.2.
75. “Bir Defa da Macar Profesörünü Dinleyelim”, İkdam, 31 Ağustos 1927, s.2.
76. Köprülü, “ ‘Türkiyat’ Âleminde”, s.2-3.

S u m m a r y

ROLE OF 1926 BAKU CONGRESS İN THE HİSTORY OF TURKOLOGY

Mustafa ORAL
(Akdeniz University, Turkey)

The Turkology Congress held in Baku, Soviets in 1926 has become a turning point in the view of Turkology studies progressing fast for about a century. This congress could not provide a better situation for Eastern and Western Turkological communities to have a consensus, but a secret rivalry between Turkey and Russia came into existence.
In addition to this, the decisions affecting development of Turkish language deeply were made in that congress. The most important among them was a quite political decision about Turkic people’s using Latin alphabet. Soviets profited by that congress for their imperialistic advantages in Turkistan and the Caucasus. This affected the development of Turkology negatively. This negative situation was tried to be removed with the studies of Turkish history and language along with the leadership of Kemal Atatürk.

Yorumunuzu Yazınız

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir