KUŞ GRİBİ PSİKOSOSYAL DESTEK AİLE REHBERİ Bölüm III
Ne Zaman Yardım Alınmalıdır?
• Eğer tepkiler yoğun ve rahatsız edici bir şekilde devam ediyorsa
• Eğer tepkiler zaman içinde azalmak yerine artıyorsa,
• Eğer kişi gerçek dışı yoğun duygular hissediyorsa,
• Eğer kişinin çalışma ve yaşama isteğini azaltıyorsa,
• Eğer kişi, kişiliği ile ilgili çok belirgin değişimler geçiriyorsa,
Uzun vadede kalıcı psikolojik bozukluklara neden olabileceğinden bir uzmandan yardım alınması gerekir.
Kimden Yardım Alınmalıdır?
Öncelikle bir sağlık kurumuna, varsa ruh sağlığı uzmanına başvurmalısınız. Bireysel destek, detaylı bilgi ve yönlendirme için okulunuzdaki psikolojik danışmanlar
(rehber öğretmenler) ve iliniz/ilçenizde ki rehberlik ve araştırma merkezi ile irtibata geçebilirsiniz.
Kuş Gribine İlişkin Bilgiler
Kuş gribi nedir?
İnsan ve diğer canlı türleri gibi kanatlı hayvanlar da gribe yakalanabiliyor. Kuş gribinin 15 ayrı çeşidinden sadece üç tanesi insanlarda da hastalık yapmaktadır.
Türkiye’de de tespit edilmiş olan ise ölümcül kuş gribi virüsü H5N1 ailesinden gelen virüstür. Virüsün doğal taşıyıcıları olan göçmen kuşlar -özellikle
de yaban ördekleri- hasta olmadan virüsü kilometrelerce taşıyabilirler. Bir kıtadan diğer kıtaya dışkılarıyla virüsü taşırlar. Kuş gribi virüsü en çok
kümes hayvanlarını etkiler. Kuş gribi üst solunum yolu hastalığı gibi başlar, sürü halinde yaşayan kanatlı hayvanlar arasında çok hızlı yayılabilir ve
bu nedenle çok yüksek
oranda kanatlı ölümüyle sonuçlanabilir.
İnsanlara nasıl geçiyor?
Kuş gribi, hasta ve hastalıktan ölmüş hayvanlarla yakın temas halindeki insanlara bulaşabilir. Bu hayvanların gözyaşı, burun akıntısı, boğaz akıntısı veya
dışkısıyla temas edenler de hastalığa yakalanabilir. Ayrıca bu atıklarla kirlenen yüzeylerle temas etmek ve bu virüsü solunum yoluyla almakla insanlara
bulaştırabilir. Virüs insana geçtikten 2-4 gün sonra hastalık ortaya çıkar.
İnsandan insana geçer mi?
Bu ihtimali doğrulayacak resmen açıklanmış ya da kanıtlanmış bilimsel bir veri yok. Ancak virüsün değişim geçirerek bir salgına yol açmasından korkulmaktadır.
Ayrıca hastalık grip olan birinin aynı zamanda kuş gribi mikrobunu kapmasıyla insandan insana geçiş özelliği kazanabilir.
İnsanlardaki belirtileri neler?
Ateş, halsizlik, boğaz ağrısı, öksürük, solunum güçlüğü ve zatürree gibi solunum sistemine ait belirtiler görülür. Ender de olsa karın ağrısı ve ishale
de rastlanabilir. Gripten çok farklı bulgular değildir, burada önemli olan hastanın öyküsüdür. Hastanın kanatlı hayvanlarla yakın zamanda temasının olup
olmaması, teşhisin konulmasında etkili olur.
Virüs ne kadar öldürücü?
Zamanında teşhis edilip tedaviye başlansa bile ölüm riski yüzde 58’i buluyor. Hastalığından dolayı hastaneye yatmak durumunda kalmış ve bu hastalık teşhisi
konmuş insanların yüzde 58’i istatistiklere göre hayatını kaybediyor.Ancak bazı insanlar bu hastalığı ayakta bile geçirebiliyor, ancak bunun farkına varılmıyor.
Mevsimsel gripten farkı nedir?
Kuş gribinin A, B, C tipleri mevcut olup, B ve C antijenik tipleri sadece insanlarda hastalık oluşturur. A tipi ise hem insanlarda, hem de kanatlılarda
görülen avian influenza (kuş gribi) hastalığına neden olmaktadır. Avian influenza yaklaşık 100 yıl önce ilk olarak İtalya’da tanımlanmıştır ve dünyanın
değişik yerlerinde salgınlar şeklinde ortaya çıkmaya devam etmektedir. Bu tip H5N1 olarak belirlenmiştir. Türkiye’de görülen virüs tipi de budur. Hastalığın
doğal saklayıcıları göçmen su kuşları, özellikle yaban ördekleridir. Bu kuşlar hastalığa karşı dirençlidir. Onlarda hastalık oluşmaz. Ancak duyarlı olan
diğer evcil kanatlı
hayvanlarda tavuk, hindi, kaz, güvercin gibi hastalık oluşturup, hızla ölümle seyreden salgın dönemleri görülür.
Bu tehlike ne zaman bitecek?
Bunu kesin olarak söylemek şu anda çok zor, ancak bu virüs 20 derecede ölmektedir.
Havaların ısınmasıyla birlikte virüsün de etkisini kaybetmesini bekliyoruz. Ancak bu haziran ayını bulur. Ancak sonbaharda yeniden göçmen kuşlar kanalıyla
yeni bir tehlikenin gelmesi
mümkün. Bu nedenle kanatlı hayvanlara yönelik alınacak tedbirlerin ne yazık ki, uzun yıllar
boyu sürdürülmesi gerekiyor.
Büyük bir salgın olabilir mi?
Tüm dünyayı saracak olan bir salgın üç şart yerine gelirse gerçekleşebilir. Bunlar; yeni bir influenza virüsünün ortaya çıkması, bunun insanlara bulaşıp
ciddi hastalık tablosuna sebep olabilmesi ve kolaylıkla insandan insana yayılabilmesidir. H5N1 virüsü bu üç şarttan ilk ikisini yerine getirmiştir; insanlar
için yenidir, ciddi hastalık yapabildiğine dair kanıtlanmış 122 vaka vardır. Geriye sadece son şart kalmıştır; insanlardaki vakalar devam ettiği sürece
virüs insandan insana bulaşma yeteneğini kazanabilir. Bu sebeplerle H5N1 insanlara kolay
bulaşabildiği taktirde kıtalararası salgın yapabilme potansiyeli olan bir türdür. Bu adaptasyon
gerçekleştiğinde o artık bir kuş gribi virüsü değil, insan gribi virüsü olacaktır.
Kuş gribinin aşısı var mı?
Henüz kesin sonuç veren bir aşı yok. Fakat kuş gribinin H5N1 türüne koruma sağlayan aşı prototipleri üzerinde çalışmalar devam etmektedir.
Tedavisi var mı?
Oseltamivir ve zanamivir etken maddeli iki ilaç, piyasadaki isimleriyle “Tamiflu” ve “Relenza” kuş gribi virüsüne karşı etkili. Her iki antiviral ilacın
ilk 48 saatte kullanılmasının yaşamsal önemi bulunuyor.
Tamiflu koruyucu mu?
Tamiflu aslında bir grip ilacıdır, ancak yapılan araştırmalar kuş gribi üzerinde de etkili olduğunu gösterdi. Tamiflu hastalık başladıktan 24 saat ya da
36 saat içinde alındığında yararlı oluyor. Enfeksiyonun etkisini azaltıyor ancak iyileştirme sağlamıyor. Hastalığın kuluçka devri 2 ile 10 gün olduğundan
aslında hastalığı ilk aşamada yakalayıp erken tedavi
sürecine girmek zor oluyor. Ancak yüksek risk grubu içindekilere hastalığın görüldüğü bölgelerde günde 1 tane vererek koruma sağlanması öneriliyor. İlaç
burada koruyucu bir etki sağlamıyor, ancak tedavinin erken başlaması hastalığın daha hafif geçmesini sağlar diye
düşünülüyor.
Grip aşısı önlüyor mu?
Şu anda insanlara yönelik olarak hali hazırda uygulanmakta olan grip aşılarının kuş gribi virüsü H5N1’i önleyici herhangi bir etkisi bulunmuyor. Ancak aşı
geliştirme çalışmaları devam ediyor.
Tavuk etinden nasıl bulaşır?
İyi pişmemiş et mikroorganizmalar açısından her zaman bir risk unsurudur. Buna karşılık iyi pişmiş tavuk etinden insana virüs bulaşması mümkün değildir.
Çünkü normal pişirme sıcaklığı olan 70 santigrat derecenin üzerindeki her pişirme virüsü etkisiz hale getiriyor. Hastalıklı bile olsa, pişirilmiş bir
tavuk etinden bulaşan hiçbir vaka günümüze kadar rapor edilmemiştir.
Kuş pisliğinden insana geçer mi?
Kuşun pisliğinden de bu virüsün geçme ihtimali var. Göç yolları üzerinde yaşayanların özellikle kuş pislikleriyle çıplak elle temas etmemesi gerekir. 1gr
tavuk pisliğinin 1 milyon tavuğu öldürdüğü düşünülürse insanlara da hastalığı kolaylıkla geçirebileceği ortaya çıkar.
Nasıl tanı konuluyor?
İnsanda hastalığın tanısı, boğaz sürüntüsü örneklerinde virüsün veya antijenlerinin tespit edilmesiyle konulur. Ateşe rağmen kanda lökosit (özellikle lenfosit)
ve trombosit sayısının düşük olması tanıda yol gösterici olabilir. Akciğer filminde viral zatürreeyi düşündürecek
bulgular görülür.
Hastalık nasıl tedavi ediliyor?
Henüz hastalığın tam kesin bir tedavi ya da aşısı bulunmadı. Çalışmalar insan grip virüslerini tedavi eden ilaçların kuş gribi virüsünü de tedavi edebileceğini
göstermiştir. Bununla birlikte kuş gribi virüsleri bu ilaçlara direnç gösterebilmekte ve ilaç tedavisi başarısız olabilmektedir.
Özel hastanede teşhis edilir mi?
Hayır bu tetkikleri yapmak için Dünya Sağlık Örgütü Türkiye’de iki tane referans laboratuar
belirlemiştir. Bu laboratuarlardan biri İstanbul Tıp Fakültesi’nde, biri de Ankara’da Hıfzısıhha Enstitüsü’ndedir. Burada yapılan testlerden sonra ancak
kuş gribi tanısı konabilir.
Teşhis yanıltıcı olabilir mi?
Bu tanıyı ilk üç saatte yapılan tetkiklerle koymak mümkün. Ancak sonuçlar yanıltıcı olabilir. Kesin sonuç ilk 12 saatte yapılan ileri tetkiklerden sonra
belli olur. Ayrıca bu bulgularda yanıltıcı olabilir. Hastanın öyküsü burada önemlidir. Ayrıca hastalık devam ederken testlerin 12 saatte bir tekrarlanmasında
yarar vardır.
Bahçe sebzesi sağlıklı mı?
Hastalık taşıyan kanatlı hayvanların temas ettiği düşünülürse dikkat edilmesi gerekir. Ancak bu son derece dolaylı bir yoldur. Yine de bu dönemde özellikle
riskli bölgelerden gelen sebze ve meyveleri dezenfekte ettikten sonra yemekte fayda var.
Hayvanlar arasında nasıl bulaşır?
Göçmen kuşlar virüsü bağırsaklarında ve solunum yollarında taşıyabilir, ama kendileri hastalığa yakalanmazlar. Enfekte kuşların ağız ve burun salgısı ve
dışkılarıyla doğrudan veya bu salgılarla kirletilen materyalle temas eden evcil kanatlı hayvanlar ise hastalığa yakalanabilir. Hastalık bu hayvanlar arasında
hızla yayılır ve 2- 4 gün içinde bütün sürünün ölümüyle sonuçlanabilir. Kuş gribinin kanatlı hayvanlardaki kuluçka süresi ortalama 1-7 gündür.
Nasıl hızla yayılıyor?
Virüsün hava yolu ile taşınması birkaç kilometre ile sınırlıdır. Ayrıca, hastalık etkeni böcekler, sinekler ve kemiriciler ile çevreye yayılabiliyor. Hastalığın
doğal taşıyıcıları göçmen su kuşları özellikle de yaban ördekleri. Virüsün taşıyıcıları enfeksiyona genellikle diğer kuşlara oranla daha dirençli. Evcil
kanatlı hayvanlardan tavuklar ve hindiler hastalığa oldukça duyarlı olup bu hayvanlarda hızla hastalık ilerler. Hayvandan hayvana çok çabuk yayılır. Dikey
bulaşma denen, tavuktan yumurta yoluyla civcive geçiş olmuyor. Çünkü hastalıklı tavukların yumurtalarından civcivler çıkamıyor. Enfekte hayvanlardan elde
edilen yumurtaların kabuklarında etkenin varlığı belirlenmiş.
Hayvanlarda da öldürücü mü?
Hastalık kanatlılarda hızlı seyreden, yüksek bulaşıcılık ve hızlı ölüm gösteren ciddi epidemiler halinde karşımıza çıkmaktadır. Hastalık etkeni enfekte
hayvanlarla doğrudan
veya dolaylı olarak temasta bulunan evcil kümes hayvanlarına bulaşmakta ve bu hayvanlarda şiddetli salgınlara sebep olabiliyor, bu sırada hepsi ölüyor.
İlk hedefi çiftlik tavuğu mu?
Kuş gribinin görülme riskini artıran en önemli etmen açıkta yapılan kanatlı yetiştiriciliğidir. Göçmen kuşların yolları üzerinde bulunan ülkemizde bu şekilde
yapılan yetiştiriciliğin, bu hastalığın yayılmasına potansiyel olarak davetiye çıkardığı aşikardır. Entegre tesislerde, denetimli bir şekilde yapılan tavukçulukta
ise bu risk yok denecek kadar azdır. Çünkü kümeslerin dışarıyla teması minimum düzeye indirilmiştir. Biyogüvenlik önlemleri alınmıştır. Hayvanlar her gün
düzenli olarak veteriner kontrolünden geçmektedir. Mekanlar düzenli olarak dezenfekte edilmektedir. Herhangi bir hastalık durumunda kanatlıların kesim
haneye sevkıyatları yapılmaz ve bu hayvanlar hızlı bir biçimde itlaf edilir. Entegre tesisler dışındaki kanatlı üretiminin, entegre tesisler kadar sıkı
denetlenmesi, özellikle göçmen kuşların konaklama mekanlarının yakın çevresinde, hastalık ülkeden silinene kadar açık havada, hijyenik olmayan ortamlarda
dolaşıp beslenen kanatlı üretiminin mutlaka kontrol altına alınması, gerekirse yasaklanması zorunludur. Hollanda açıkta tavuk beslenmesini yasaklamıştır.
Hangi hayvanları etkiliyor?
Hastalık daha çok ördek, hindi, tavuk, sülün, evcil kaz, bıldırcın, tavus kuşu, muhabbet kuşu, martı, bataklık kuşları, keklik, deniz kuşları, beç tavuğu,
deve kuşu ve papağan cinslerinde görülmektedir. Başlıca görüldüğü diğer hayvanlar ise domuz, kaplan ve leoparlardır. Ev
kedileri deneysel olarak enfekte edilebilmiştir.
Bütün tavuklar mı öldürülecek?
Maalesef öldürmeden olmaz. Özellikle riskli bölgelerde öldürmemek çok tehlikeli. O
hayvanın enfekte olup olmadığını bilemezsiniz. Temas yoluyla kolaylıkla hastalık size de bulaşabilir. Hastalık görülen yere yakın olması ve riskli bölgede
açıkta gezinen kanatlıların virüsten olası etkileşimi göz önüne alınarak bu hayvanlar kesinlikle itlaf edilmelidir.
Ev kuşları tehlike altında mı?
Hayır, bu virüsü göçmen kuşlar taşır. Tehlikeli diye evdeki kafesin içindeki kuştan da şüphelenmenin anlamı yok.
Hasta kuşlar için ne yapılsın?
En önemli kontrol önlemi, hastalıklı ya da virüse maruz kalmış/kalmış olma ihtimali olan hayvanı mümkün olduğu kadar hızlı itlaf etmektir. İtlaf edilmiş
hayvanların mutlaka uygun şekilde gömülmesi gerekir (kireçlenerek ve yeterli derinliğe gömülerek). Bölgenin karantinaya alınması ve çok dikkatli dezenfeksiyon
uygulanması gerekir.
Bütün kümesler mi tehlikeli?
Kuş gribi salgını; kümes hayvancılığı ve çiftçiler için oldukça zararlı. 1983- 1984 yıllarında yüksek patojen virüsle Pensilvanya’da ortaya çıkan bir salgın
17 milyon kümes hayvanın telef olmasına sebep oldu. Amerikan ekonomisine 65 milyon dolar zarar verdi. Bu ekonomik sonuçlar gelişmekte olan ülkelerde geçimini
tavukçulukla sağlayan aileleri de büyük ölçüde
etkiliyor. Eğer salgın ülkenin tamamına yayılırsa kontrol oldukça zorlaşır. Mesela 1992 yılında Meksika’da görülen salgın, 1995 yılına kadar tam olarak
kontrol altına alınamamıştır. Bu gerçeklerden hareketle herhangi bir salgın tespiti ya da şüphesi varlığında devlet otoritelerinin mümkün olan en kısa
sürede sorumluluğu üstlenmeleri, erken uyarı sistemleri geliştirmeleri ve salgını kontrol etmeleri gerekir.
Domuz eti riski artıyor mu?
Domuza yaklaşmak yani yakın temas önemli. Et piştiği sürece güvenli olurdu. Ancak kuş gribi domuza bulaştığında domuz bu sırada ara konak görevi yapabiliyor.
Domuz etini yiyen bir insan virüsün şekil değiştirerek insandan insana bulaşma özelliği kazanmasına neden olabilir.
Ülkeler arası nasıl yayılıyor?
Hastalık bir ülkeden diğer ülkeye canlı kümes hayvanı ticareti ile yayılabilir. Göçebe kuşlar, yabani su kuşları, deniz kuşları ve kara kuşları hastalığı
bir ülkeden diğerine taşıyabilir. Bu kuşlar uzun mesafeli göç edebildikleri için çok uzaklardaki ülkelere bile virüsü taşıyabilirler.
Özellikle yabani su ördekleri hastalığa karşı dirençli oldukları için virüsü taşıdıkları ve başka kanatlı hayvanlara bulaştırdıkları halde hasta oldukları
anlaşılmadığından tanınamazlar ve birçok kanatlı hayvana hastalığı bulaştırabilirler.
Su kaynakları kirlenir mi?
İnsanlar için böyle bir sorun yaşanmaz. İçme suları klorlandığı için problem yok. Ancak su
kaynaklarını kullanan diğer kuşlar için tehlikelidir. Kirlenen su kaynakları hastalığın yayılımını kolaylaştırır.
Balık yemek tehlikeli mi?
Hayır bu virüs balıklara bulaşmaz. O anlamda hiçbir sorun yok.
Atlara da bulaşır mı?
Hayır, bu virüs atlara bulaşmıyor ancak açıktaki kümes hayvanlarının dışkıları üzerinde gezinmiş olan atlara temas edilirse o sırada atlar taşıma görevi
görmüş olabilir.
Etobur hayvanlara bulaşır mı?
Tayland’da kuş gribine yakalanan tavukları yiyen iki kaplan hayvanat bahçesinde öldü. Bölgede bulunan 170 kaplan hastalandı. Bu da bize virüsün et oburlara
da yayıldığını
gösteriyor.
Kedi köpekler için tehlikeli mi?
Bu dönemde kedi köpeklerin çiğ et yemesini engellemek gerekir. Ayrıca kuş pisliğine basarak taşıyıcı da olabilirler. Bir süre özellikle riskli bölgelerde
dikkat etmeli.
Çiftlik tavuğu artık bitti mi?
En azından bitmesi gerekli. Bu konuda alınacak en iyi tedbir çiftlik tavuğu diye bilinen açık alanda yetişen tavukçuluğu bitirmektir. Türkiye’de 40 milyon
açıkta beslenen tavuk var, şu anda hepsi tehlikede.
–Dikkat bu yazının iki bölümü daha bulunmaktadır. Sitemizden edinebilirsiniz.
